« کنایه ها و ضرب المثل های ترکی »

( آ ... الف )

[ آ ] 

* « آبروسونو یـئِـیـب، حیـاسونو بـاغلیوب بِـئلِـنَــه . »
** ( آبروشو خورده، حیاشو بسته به کمرش . ) **

* « آبـرو شَـفـدَر دُوُه گَـنَـه گُــوَرَه . »
** ( آبرو شبدر نیست [که] دوباره سبز بشه . ) **

* « آبـرولـو، آبـروسـونّـان قـورخـار؛ بی آبـرو دیـیَــر: [فکـر اِئـلَــر] مَـنّن قـورخـی . »
** ( آبرودار از آبروش می ترسه، بی آبرو میگه: [فکر میکنه] از من می ترسه . ) **

* « آت آلمـامـوش، آخــور بـاقـلـیــوب . »
** ( [هنوز] اسب [را] نخریده، آخور بسته . ) **

* « آت سَـنـین، میدان سَـنـین . »
** ( اسب مال تو، میدان [هم] مال تو . ) **

* « آت صـاحـابـونـو تـانیـــار . »
** « اسب صاحبش را می شناسد . » **

* « آت قـاشـدی، پـالان دؤشـــدی . »
** « اسب رم کرد، پالان افتاد . » **

* « آت میـنَـه نین دِه، رَخت گـیـیَـه نین . »
** ( اسب مال کسی است که سوارشه، لباس مال کسی است که پوشیده . ) **

* « آتـو آت یانـیـنـا باقـلویـای، یا خـوی نِـه گئـوتـــرَر یـا خِـصلـتِ نِـه . »
** ( اسبو پیش اسب ببندی، یا خوی یا خصلتش را یاد میگیره . ) **

* « آتـو ایـتـِــرِب، نـالـونـو (نعلینی) آخــداری . »
** ( اسب را گم کرده، پی نعلش میگرده . ) **

* « آتـین آرپـا یـیـــر، ائـوزیـن پـلــــو ؟ »
** ( [مگه] اسبت جو میخوره، خودت پلو ؟ ) **

* « آج آدام، داشـودا یَـــــر . »
** « آدم گرسنه، سنگ را هم میخوره . » **

* « آج دوغــرار، تـؤخ یـئـیَـــر . »
** « گرسنه ترید میکند، سیر میخورد . » **

* « آج قـارُنــی، ایمــانـو یـوخ (اولمــاز) . »
** ( شکم گرسنه، ایمان نداره . ) **

* « آجـلـوخــدان یـاتـوب، نـاهــاردا دوروب . »
** « از [فرط] گرسنگی خوابیده، ظهر بیدار شده . » **

* « آدامـا، آدامـلـیـق لازمـــدی . »
** « آدمی را، آدمیّت لازم است . » **

* « آدام اؤلسو دَه، بیـر قَـطــرَه سُو، بـوغـازونـا تـوکـمَــز . »
** « آدم [اگه] بمیره هم، [حتّی] یک قطره آب [هم] به حلقش نمی ریزه . » **

* « آدام بیـر سـاق و سـولـونـا بـاخـار، دانیشــار . »
** « آدم یه نگاهی به راست و چپش میکنه و حرف میزنه . » **

* « آدام قِـئـچِی نِـه، گِـلیمِـه قَـــدِّه اوزادار . »
** « آدم پاشو به اندازۀ گلیمش دراز میکنه . » **

* « آدام یـاغمـاسـودا، بیــر گُـرولّار . »
** « آدم [حتّی اگه] نباره هم، یه رعد و برقی میزنه . » **

* « آدمیــزاد، خـام سُـؤت یـئـیـب . »
** « آدمیزاد، شیر خام خورده است . » **

* « آدمیـزاد، داشـدان بَـرک دِی، گــؤل دَن نـازک . »
** « آدمیزاد، از سنگ سخت تر است و از گل نازک تر . » **

* « آدین نَـه دِر ؟ رشـید، بیـر دِیـدیــن، بیـر ایـشِــد . »
** « اسمت چیه ؟ رشید، یکی گفتی، یکی بشنو . » **

* « آرپـا اَکَـــن، بوغـــدا دَرمَـــز . »
** « [کسی که] جو کاشته، گندم درو نمی کنه . » **

* « آرواد شـریک لـیـق اُولسـون، مـال شـریک لـیـق اُولمـاســون . »
** « زن شریکی باشد، [ولی] مال و املاک شریکی نباشد . » **

* « آروادو عَـر سـاخـلار، بـوسـتانـو وَه ر . »
** « زن را شوهر نگه میداره، بوستان را خاکی که بعد از روییدن ساقه دور آن میریزند . » **

* « آرواد نـَه بیلـیر داغـدا دومـانــدور، ائـوده اوتـوروب حُـکمُـه روانـــدور . »
** « زن چه میداند بیابان مه آلود است، در خانه نشسته [و] حکمش روان است . » **

* « آرواد وار ائـو یـِئـقـَـر، آرواد وار ائـو یِـئـخـَــر . »
** « زن هست [که] خانه را جمع و جور میکند، زن [هم] هست [که] خانه را خراب میکند . » **

* « آروادی پیس اولانیـن، سقّـالـی تـِئــز آقـارار . »
** « [هرکه] زنش زشت و کثیف باشه، ریشش زود سفید میشه . » **

* « آزو بیلمی یـَـن، چوخودا بیلمَـــز . »
** « [کسی که قدر] کم را نداند، [قدر] زیاد را هم نمیداند . » **

* « آغـاج تـا تَــرکَــه دِه اِئگیـلَـر، یوغون اولسـو اِئگَــی سیـنَـــر . »
** « چوب تا نازکه میشه خمش کرد، وقتی قطور شد اگه خم کنی میشکنه . » **

* « آغـاجــدان، آدام یـارادی . »
** « از چوب آدم می سازد (می آفریند) . » **

* « آغُــرمیــان بـاشــا، دستمــال بـاغـلامـــازلار . »
** « سری که درد نمیکنه، دستمال نمی بندند . » **

* « آغزیمی یاندران آش، کاشکی بیر آش اولایدین؛
     باشیمی سیندرن داش، کاشکی بیر داش اولایدین . »
** « [ای] آشی که دهنمو سوزوندی، کاش یه آش[خوبی] بودی؛
        [ای] سنگی که سرم رو شکستی، کاش یه سنگ[درست و حسابی] بودی . » **

** « آغُـزین (دیلین) آغیـرانجـاق، قِـئچیـن آغـُورسُــون . »
** « پات درد بگیره، [بهتره تا] دهانت (زبانت) درد بگیره . » **

* « آغـزین سئـوت قـوخسـو وِئـــری . »
** « [هنوز] دهنت، بوی شیر میده . » **

* « آغـزینـی آچـار، گئـوزونـو یـومـــار . »
** « دهنش رو باز می کنه، [و] چشم [ها] شو می بنده . » **

* « آغـلامیــان اوشـاغـا، سئوت وِئـرمَـــزلَــــر . »
** « به بچّه ای که گریه نکنه، شیر نمیدن . » **

* « آقـام بیـر خـاتـون آلــدی، دعـوانـو سـاتـون آلــدی . »
** « بابام یه خاتون خانم گرفت، دعوا را نقدی خرید . » **

* « آق تـوفـورجَـک گئـورَنـــدَه، اونـا خیـال بِـش قِــرانـلـــوق دور . »
** « آب دهن سفید را که [روی زمین] می بیند، به خیالش پنج ریالی است . » **

* « آق داغـــدا سیـچـپ، قَـــرَه داغــدا گئـوتـونـو آریـــدی . »
** « در کوهستان سفید ر ...ـده، در کوهستان سیاه کو...ش را پاک میکنه . » **

* « آق قـویـون، قَــرَه قـویـون، باشیمی هـایـانـا قـویـــوم ؟ »
** « گوسفند سفید، گوسفند سیاه، سرم را رو به کدام طرف بذارم ؟ » **

* « آق گئـوتـونَـن قَــره گئـوت، چـایــدان گِـچَـنــدَه معلـــوم اولار . »
** « کو... سفید و کو... سیاه، پس از گذشتن از رودخانه معلوم میشه . » **

* « آق گـؤت، قـَــرَه یـامــاخ ؟ »
** « کو... سفید، [و] وصلۀ سیاه ؟ » **

* « آق لباسـینـان گِـئــدیب، آق کفنینَـن چیـخَــرَی . »
** « با لباس سفید [عروسی] رفته، با کفن سفید [باید] بیرون میای . » **

* « آقـونـان قـَــرَه نیـن، فَـرقِـینِـه بیلمیــر . »
** « فرق سیاه و سفید را، نمی داند . » **

* « آلـچـاخ دا یـاتـانـو، سِـئل آپـارار؛ اوجـادا یـاتـانـو یِـئـل . »
** « در گودی خوابیده را، سیل می برد؛ در بلندی خوابیده را باد . » **

* « آلـلّاه بـو گئـوزو اُ گئـوزه محتــاج اِئـلَــه مَـسـین . »
** « خداوند این چشم را به آن یکی چشم محتاج نکند . » **

* « آلـلّاه داغـونـا بـاخـار، قـار ســالار . »
** « خداوند به کوه و دشت [هر کسی] نگاه میکند و برف می بارد (ارسال میکند) . » **

* « آلـلّاه سـاغ گـئـوزو، سُـؤل گـئـوزه مُـحتـاج اِئـلَـمَـه سِـن . »
** « خداوند چشم راست را محتاج چشم چپ نکند . » **

* « آلمــا پیش، آغــزومــا دؤش . »
** « [ای] سیب بپز [برس]، بیفت تو دهنم . » **

* « آل و وِئـر، قـارداشـــدولار . »
** « بده و بستان، برادرند . » **

* « آنـــدا یـازولان، بـاشـا گـَـلَــــر ( گـلــر بـاشــا ) . »
** « آنچه روی پیشانی نوشته شده، سر [آدم] میاد . » **

* « آیـودان قـورتـولــدوک، غـول بیـابـانیـَـه تـوش گـَـلـــدیک . »
** « از آل و دیو خلاص [راحت] شدیم، [ولی] گیر غول بیابانی افتادیم . » **

[  ا  ]

* « اُت اؤز ریشَـه سِـی اوستـونــدَه گـُـؤورَر . »
** « علف [گیاه] روی ریشۀ خودش می روید . » **

* « اُت دیـدِئــم، دیـلِــم یـانـــدو . »
** « گفتم آتش، زبانم سوخت . » **

* « اُتـا گِــدَن، اُت کیمین؛ سُـوا گِــدَن سُــو، کیمین . »
** « [پی] آتش رونده، مثل آتش؛ [پی] آب رونده، مانند آب [باید باشد] . » **

* « اُئـوز بـاشینو تـاریـابیلمیــر، گِـئدیب تـویــدا گـَـلین بَــزَ دیـــر . »
** « سر خودش را نمی تواند شانه کند، [آن وقت] رفته تو عروسی عروس آرایش میکند . » **

* « اُئـوزین اُئـوز بُـئـورکـی، قاضی اِئـلَـه ( ائله قاضی ) . »
** « خودت کلاهت را، قاضی کن . » **

* « ائـوزو بَـزَک لـِی، ایـچـِـه تَــزَک لـِی . »
** « ظاهرش [صورتش] آراسته، داخلش (باطنش) زشت و پلید . » **

* « اُئـوزو چالــوب، ائُـوزو اُوینــار . »
** « خودش میزنه، خودش [هم] می رقصه . » **

* « اَتـِی،بـوددان کَـسَـلـلَـــر . »
** « گوشت را، از ران می بــرّند . » **

* « اجلین غاز و غاز ائلی . »
** « اجلت غاز و غاز می کند . » **

* « اَ رَه گِـئــدن قـیــزیـن، ائـودَه اَلـِی ایشَـه گِـئــدمـَــز . »
** « دختری که شوهر کرده، در خانه [پدری] دستش به کار نمیره . » **

* « اِشّـَـگَـه گئوجو چاتمی، پالانونو تاپلی . »
** « زورش به خر نمیرسه، پالانش&